Monday, March 21, 2011

Diskursu Ministru saude

ba Fakuldade Sciensia de Saude Departementu Parteira no Enfermajen
iha data 19-10-2010

Sua Eselensia Sr Ministru Edukasaun,
Manifiku Reitor Universidade Nacional Timor-Leste,
Kolega Membru Governu sira,
Distintu konvidadu
Señora no señor sira,

Ho honra no orgullu tebes mak hau, hodi Ministeriu Saúde nia naran, hakarak fo’o apresu espesial ida ba ita bo’ot sira nia prezensa iha fatin ida ne’e, ohin, atu hamutuk ho Ministériu Saúde, Ministeriu Edukasaun no UNTL hala’o aktividade Capping Day ba estudantes enfermagem no parteiras Fakuldade Sciensia de Saude kona hanesam aspetu importante tebes, iha dezenvolvimentu kapasidade ba Rekursos Umanos iha setor Saude nia laran.

Fakuldade Sciensia de Saude, hanesan parte krusial, iha dezenvolvimentu Rekursos Umanos Timor-Leste nian, liu husi asaun konjunta, koordenada no integrada husi parseiru sira hotu. Ita bo’ot sira nia prezensa hatudu estímulu bo’ot atu bele dezenvolve asaun hamutuk iha futuru, hodi dezenvolve kapasidade ba Rekursos Umanos iha setor saude fator hirak nebé, iha nasaun ida ne’e, kontruibui atu bele hasae kapasidade, profesional saude hodi hadia asistencia saude ba komunidade iha Timor-Leste tomak..

Señora no señor sira hotu,
Iventu ida ne’e hala’o ba dala rua iha universidade Nacional Timor-Lorosae Fakuldade Sciensia de Saude, komesa lansamentu hahu kursu iha UNTL iha data 16 Setembru 2008 ho estudantes nain 80 I fahe ba Departamento 2 (Departamento Enfermagem no Departamentu Parteiras)

Prosesu aprendizazen hala’o ba ona tinan 2 resin iha UNTL agora estudantes sira tenki prepara aan ona atu tun ba halo pratika iha Ospital no Sentru de Saude tuir kurrikulum ne’ebe mak defini tiha ona maibe tuir tradisaun akademiku enfermagem no parteiras nian antes atu tun ba halao praktika baziku tenki fomaliza uluk sira ho capping day ou tau kap no papan naran ne’e hanesan Uniform ida ba profissisaun enfermeiros no parteiras sira para sira uza uniform ne’e hodi hala’o pratika iha Ospital no Sentru Saude.

Capping day ida ne’e so ba deit estudantes sira nebe tur ona iha semester 4 ne’ebe mak tuir kurrikulum tempu to’o ona atu tun hala’o praktika ba iha Ospital, Sentru Saude no komunidade.

Pratika ne’ebe mak sira sei hala’o ho durasaun fulan 9 fulan 6 iha Ospital no fulan 3 iha komunidade tuir fali tama ba iha skripsi I remata.

Atinjimentu nebe mak sira tenki hetan husi pratika ida ne’e maka depois halao praktika estudantes sira bele hetan skill pratiko no kuinesementu relasiona ho materia basiku (servisu pakote basiku iha Hospital no Sentru saude).

Ida ne’e parte fundamentu ba iha aktividade pratika ba estudantes enfermagem no parteiras hodi implementa kapasidade no kuinesementu ne’ebe durante tinan 2 sira hetan teoria iha klase laran agora sira tenki ba implementa teoria ne’e ba iha praktika ba iha kliente sira.

Tan nee liu hosi IV Governo Constitucional loke tiha tan eskola ba Parteira no Enfermajen Diploma IV/Lisensiatura hanesan Departamentu foun rua iha Fakuldades Sciencia de Saude, iha Universidade Nacional Timor Lorosa’e. Atu nune bele produs tan numeru parteiras no enfermerios foun ba Rekursus Umanus profesional Saude atu bele prience iha fasilidades saude nebe Estado no papulasaun presica.

Señora no señor sira hotu,
Inisiativa desenvolve Kurríkulu Parteira no mos Enfermajem Diploma IV /Lisensiatura tanba hare ba nesesidade problema saúde ne’ebé populasaun sei nafatin hasoru hanesan : mortalidade ba inan 450/100000 populasaun, no mortalidade labarik tinan <5 hatudu 44/1000 partu moris, maske dadus sira ne’e melhora makas tebes iha tinan 5 (lima) kotuk ne’e. Kausa sira ne’e mos balun implika husi fatór Rekursus Umanus ne’ebé limitadu, fatór seluk hanesan, Infraestrutura ne’ebé sei minimu, fatór geografika, transporte no mos tanba fatór koñesimentu populasaun ba problema saúde ne’ebé sei limitadu. Ida ne’e fo impaktu bo’ot ba mortalidade inan no oan ne’ebé sei as nafatin iha Timor-Leste.

Atu hatan ba nesesidade Rekursus Umanus ne’ebé limitadu liu-liu iha área remotas atu bele fo asistensia saúde ba populasaun, tanba ne’e Ministériu Saúde servisu hamutuk ho Universidade Nacional Timor Lorosa’e sei rekruta 180 estudantes ba Fakuldade Siénsia Saúde ne’ebé sei fahe ba Departamentu Enfermagen no mos Departamentu Parteira 150 estudantes no 30 estudantes ba Departamentu Medisina, ne’ebé sei komesa aula iha tinan akademia 2011/2012. Estudantes hirak ne’e sei hili duni husi área remotas.

Señora no señor sira hotu,
Ministériu Saúde sei servisu diak liu tan ho Universidade Nacionál Timor Lorosa’e liu-liu fasilita ba edukasaun ka aulas ba estudantes sira durante tinan 4 aprendezagen iha Universidade Nacional Timor Lorosae. Nomos Ministériu Saúde sei prepara planu atu bele absorve rekursus ne’ebé sei produs husi Universidade Nacionál Timor-Lorosae, tuir nesesidade ne’ebé iha.

Hein katak liu husi Lansamentu capping day ida ne’e, sei sai hanesan momentu importante ida ba komunidade Timor-Leste katak aumenta tan aktividade desenvolvetu kapasidade iha Universidade Nacional Timor Lorosa’e, Fakuldade Siénsia de Saúde.
Ikus liu, hau apela ba ministeriu relevante iha Governu nia laran, komunidade ho nia lideres sira, organizasaun sosiedade sivil, parseiru bilateral no multilateral, no mos ajensia nasoens unidas tomak, atu tau iha ita bo’ot sira hotu ninia programa no projetu dezenvolvimentu, konsiderasaun bo’ot atu hakiak kapasidade rekurso umanos nebé forte, hodi rezolve problema hirak nebé sai hanesan determinante ba saúde populasaun nian.

Ba ita bo’ot sira hotu nia atensaun, hau hato’o obrigadu wa’in.

No comments: