Wednesday, November 10, 2010

Sorumutu entre Ministru Saude ho AUSAID no komisaun Eropeia

11 Novembru 2010
Loron 9 fulan Novembro 2010, Dala ida tan Ministru Saúde hasoru malu ho doadores sira (AUSAID, komisaun Eropeia) no mos sira nia konsultantes sira. Marka prejensa iha sorumutuk nee mak Husi parte Ministériu Saúde Team Plano Finanças nomos xefes departamentus.
Ministru Saúde iha aprejentasaun hatudu katak Kooperasaun Bilateral no Fundus Externos nian, ne’ebé hola fatin iha Institutu Siensias Saúde Komoro. Katak, Escritório ida ne’e prepara hela atu habelar liu tan, nudar Direksaun ida. Atu nune’e bele fo fiar ba direksaun ne’e hodi atende ita nia parseiros sira.
Banku mundial iha nia apresentasaun badak, Koalia kona ba enkontru fulan uluk ne’ebé hala’o iha dia 15 no 16 de Outubru 2010. Maske Dr. Nelson La marka prejensa iha eventu nebe refere maibe, Directur Geral hatoo informasaun ne’ebé klaru kona ba servisu hamutuk ida ne’e.
Iha tempo hanesan Banku mundial hatoo kona ba issue balun ne’ebé komesa descute ona i hakarak teb-tebes rona Ministru Saude nia ideias. Assunto ne’ebé refere maka hanesan restructured HSSP-SP atu bele fasilita iha exekusaun/implementasaun, Tamba sei iha indicadores ne’ebé claro no mos fasil atu sukat.
Iha restructured ida ne’e sei focus ba parte   5 hanesan, Koordenasaun seitor Saude ho Partnership, management, Supporta ba service delivery iha nivel Distritu, Procurement, Infrastrutra, Logistica, gestaun no maintenance ba equipamentos, Pharmaceutical and Medical Supplies,Health Workforce Planning, management and production-MoH HR, ICS no seluk tan
Assunto seluk ne’ebé banku Mundial hatoo katak, sei deskute mos kona “one plan one” budget ne’ebé hatoo husi Direktur Geral Saude iha MTR liu ba. Sr Mauricio husi Komisaun Eropeia, Ne’ebé hetan kontrato atu formula dadaun draft fundo EC ho montante 10 M ne’ebé sei mai, Bele mos kolabora ho ita iha assunto seluk hanesan Performance Base Financing ne’ebé descute ona iha fulan hirak liu ba. Banku mundial mos pronto atu hare nafatin gaps Ministerio Saude nian, Bainhira koalia kona ba insentivos staf sira nian, No mos gabinete piskiza ne’ebé agora la’o dadaun. No sei iha partes barak ne’ebé presiza mos apoiu.
Iha parte seluk Komisaun Eropeia (EC) Sr. Costa hatoo katak, Tamba ho restructure HSSP-SP, Tan ne’e EC  mos antusisamu tebes atu involve an iha descusaun ne’e, Hein katak ita sei bele hadia buat barak iha Ministerio ida ne’e. Iha fulan Dezembro 2010, pelo menus bele iha ona outline ruma kona ba formulasaun ne’ebé prepara husi Sr. Mauriceu, ho indicador ne’ebé klaru no bele sukat, Nune’e mos prepara dadaun Ministerio Saúde nia emar atu hametin Sistema tomak Ministeriu saude nian atu avança ba Direct Budget Suport.
restructure HSSP-SP la’os atu hatodaun Ministerio Saúde maibe atu hetan dalan ne’ebé di’ak liu, Katak iha indikador ne’ebé klaru atu nune’e iha tempo ikus ita hotu bele sukat.
Prezidente KONDEMAL ( Komisaun Nasional Kontrola No Responde Dengue no Malaria ) hatan ba informasoes ne’ebé hatoo husi nia parseiros sira katak, Di’ak teb-tebes tamba ita iha ona diskusaun barak kona ba HSSP-SP no agradece ba EC ne’ebé hakarak atu joint ho Multi Donor Trust Fund.
Bainhira koalia kona ba service delivery, Espera katak labele hare iha scope asistencia Saude ne’ebé hanesan “primary care”, maibe  presiza hare iha parte hotu Ministerio Saúde nian, Katak oin sa  ita bele hamutuk hametin no haforsa sistema Ministerio Saúde nian inklui kooperasau no kordenasaun (stewardship)

Iha recursus humanus ita foin gradua estudantes nain 18, Sira komesa hala’o sira nia servisu maski situasaun deficiel, Maibe sira iha komitment atu halo sira nia servico.
Sei iha tan estudantes ne’ebé atu fila hikas Timor. Iha opurtunidade ida ne’e iha mos problema kona estudantes ne’ebé rejeita atu fila tamba deit, Rona katak laiha kondisaun maksimu atu bele simu sira. Oin sa ita bele hare assuntos sira ne’e kompriensivo liu hodi buka solusaun.
Assuntos kiik mos, dala barak  presiza  obriga ita nia atensaun ezemplu atu  hetan deit  resposta  husi (Banku Mundial) atu  executa actividades ruma. Ida ne’e mos fo impaktu ba lala’ok actividades Ministerio nian. Ministru Saude fo Ezemplu kona ba orsamentu HSSP-SP  1.5 M ba aimoruk, Orsamentu ba ICT  ne’ebé lori  ona tinan naruk atu ezekuta.
Ministru Saúde mos kontinua kestiona AUSAID ho Banku Mundial kona ba montante fundo ne’ebé aloka ba HSSP-SP.

Iha mos actividades balun husi fundu HSSP-SP ne’ebé la konsegue implementa hanesan twinning arrangement  HNGV ho Darwin Hospital  ho razaun ne’ebé laiha justifikasaun klaru. Propoem nafatin katak ho orsamentu ida ne’e ita bele hala’o fali twinning ho instituisaun seluk maka Menzies  University Australia nian ho Gabinete Peskiza Ministerio Saúde.

Iha tempo hanesan koalia mos konaba  oin sa atu hametin no haforsa Registu Saúde Familia (RSF) ne’ebé hahu la’o ona. Iha duni Demography Health Survey, Maibe dadus ne’ebé fo sai, Sei sai hanesan dúvida  tamba la koresponde ho dadus SIS nian.

Hatan kona ba Budget Suport, Dr. Nelson Martins, Tau nafatin iha konsiderasaun, Maibe presiza mos hare ba ita nia kuantidade no mos kualidade rekursus humanus. Nune’e mos kona ba One plan budget no Performance base Financing, Presiza descute klean liu tan atu bele hare, Área ida ne’ebé mak bele implementa konseitos hirak ne’e. Área ne’ebé fasil atu implementa PBF maka EPI, Tamba ita bele hare directamente ninia resultadu. Maibe ita mos prevene atu labele abandona área seluk ne’ebé sei nesesita suporta maksimu. Hanesan informasaun importante ba parseiros sira katak, tinan 2011, sai nudar tinan ba Recursus Humanus Ministériu Saúde.

Tebes duni, Iha opurtuniudade ida ne’e Ministru Saúde buka duni halo esforsu bo’ot atu konvense parseiros sira, Atu sira bele akompamha situsaun Ministeriu nian, Hodi esplika no fo Ezemplu konkretus oin-oin  iha Sistema Ministeriu nia laran no mos komunidade laran, Antes atu aplika konseitus foun hodi implementa programa Ministériu Saúde nian liu husi fundus externus.
Diskusaun mos la’o ho di’ak husi parte rua. Doadores mos klarifika montante fundo iha HSSP-SP, Ho rasaun exchanges rate no buat seluk tan, Maibe sira, Liu-liu  AUSAID iha ona hanoin no kompromete  atu fo nafatin apoiu orsamentu iha tempo badak ba HSSP-SP. Sira mos la mensiona konaba Ministru saude nia sugestaun atu apoiu ne’ebé iha, Bele haruka iha dolar Amerikanu.

Ho tempo ne’ebé badak ba dadaun, Husu nafatin Direktor Planu Finanças ho nia Team atu servisu hamutuk ho Sra. Suzan, Sra. Armandina atu bele finalize lalais assuntu HSSP-SP.

Ikus liu Ministru Saúde agradese nafatin ba parseirus sira tamba sira kontinua suporta Ministeriu Saúde, hanesan komisaun Eropeia ne’ebé ajuda makaas iha infrastrutura no rekursus humanus (specialistas sira ne’ebé kontinua dadaun iha Indonesia) Iha esperança nafatin ba parseiros no doadores sira, no Mnistériu Saúde kontinua konta ho sira nafatin.MS01

               


3 comments:

Anonymous said...

Diak! One Plan Ona Budgetne'e diak teb tebes atu nune labele gasta Osan Dobru..............Osan Malae nia ita husu pois husu tan Governo nian Depois uja deit ida ba halo Programa ida ita rai tia iha Bolsu...........ne'e duni ami aceita teb-tebes ho ONE PLAN ONE BUDGET!!!!!! Ne mak diak i hamenus naokten iha MdS

Anonymous said...

One Plan One Budget mak ita usa,,,,,,,,naok ten sei laiha.

Anonymous said...

Se ita hakarak Governo ne liu liu saude lao ba oin tengki aplika One Plan One Budget!!!!!!!!!!!!!!!!!!!